Cmentarz żydowski

Położony w północnej części miasta na terenie niegdysiejszej wioski Pogwizdów (ulica Szpitalna). Jest jednym z największych (3,19 ha), najstarszych (pierwsza wzmianka historyczna z 1581 r.) i najlepiej utrzymanych cmentarzy żydowskich w Małopolsce. Najstarsza jego część znajduje się po lewej stronie od wejścia, od ulicy Szpitalnej. Wejście prowadzi przez bramę, która jest kopią tej pochodzącej z lat 20. ubiegłego wieku, przekazanej przez prezydenta RP Lecha Wałęsę do United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie, gdzie jest eksponowana na wystawie stałej.

Na terenie cmentarza pochowano około 10 000 zmarłych, w tym około 3000 ofiar Holokaustu, zamordowanych tu przez Niemców w latach 1941–1943 lub zabitych na ulicach miasta, głównie w czasie tzw. pierwszego wysiedlenia (czerwiec 1942 r.). Cmentarz należy do Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie, od początku lat 90. ubiegłego wieku pieczę nad nim sprawuje powołany w 1988 r. Komitet Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie.

W czasie okupacji niemieckiej cmentarz uległ w znacznym stopniu zniszczeniu, a po wojnie, zwłaszcza od lat 50., począł zarastać krzewami i drzewami. Pierwszy remont zapoczątkował wspomniany Komitet w latach 1989–1991. Odbudowano wtedy ogrodzenie, zniszczone na znacznej długości. Natomiast w latach 2017–2019 dokonano tu renowacji na wielką skalę, finansowanej ze środków UE. Wyremontowano m.in. i utwardzono alejki, odtworzono na znacznej długości ceglane ogrodzenie, poddano renowacji ponad 120 nagrobków oraz odczytano blisko sześć tysięcy inskrypcji, dostępnych w bazie Fundacji Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich w Polsce (https://cemetery.jewish.org.pl/list/c_98), wyremontowano dom przedpogrzebowy (beit tahara), w którym znajduje się betonowy stół do obmywania zwłok, wystawa na temat historii cmentarza oraz zwyczajów pogrzebowych, zainstalowano na całym terenie obiektu oświetlenie (organizuje się tu m.in. nocne zwiedzanie).

Na cmentarzu znajdują się masowe groby z lat 1942–1943. Pomordowanych Żydów upamiętnia obelisk – fragment kolumny pozostałej ze spalonej w 1939 r. i zburzonej później największej tarnowskiej synagogi, zwanej Nową lub Jubileuszową. Pomnik ten, odsłonięty w czerwcu 1946 r., w czwartą rocznicę pierwszej akcji likwidacyjnej przez tarnowskich ocalałych, wykonał młody tarnowski rzeźbiarz Dawid Becker.