Szkoły żydowskie

O Żydach powiadano, że są „narodem Księgi”. Umiejętność czytania/pisania jest ważnym elementem kultury tego narodu. Chłopcy (w tradycyjnych rodzinach dziewczęta nie miały tego obowiązku i przywileju) rozpoczynali naukę czytania tekstów religijnych w chederze (elementarna szkoła religijna), niekiedy już w wieku trzech lat. Takich prywatnych religijnych szkółek było w Tarnowie bardzo wiele.

W związku z powszechnym obowiązkiem nauki w szkołach państwowych spotykały się w nich dzieci żydowskie ze swymi nieżydowskimi rówieśnikami. Kolejnymi stopniami nauczania były gimnazja i licea, których w Tarnowie było przed wojną cztery, w tym jedno dla dziewcząt. Do szkół tych wspólnie uczęszczali uczniowie/uczennice obu wyznań.

Nowe trendy polityczne (idee syjonistyczne) sprzyjały zakładaniu szkół stopnia ponadpodstawowego przeznaczonych wyłącznie dla młodzieży żydowskiej. Tak powstała Szkoła im. Barona Maurycego Hirscha, mieszcząca się w zachowanym do dziś budynku przy ulicy Westwalewicza (obecnie Zespół Szkół Plastycznych). Szkoła ta funkcjonowała w sieci hebrajskich szkół Jawne. Towarzystwa Szkoły Powszechnej i Średniej Safa Berura (hebr. Czysta Mowa) powołało zaś w budynku przy ulicy Świętej Anny żydowską szkołę podstawową (1927 r.), a niebawem liceum. Była to jedyna w Tarnowie średnia szkoła koedukacyjna. Jej inicjatorem był wybitny działacz syjonistyczny Chaim Najger. Zajęcia odbywały się w niej po polsku. Uczono też hebrajskiego i w tym języku nauczano przedmiotów religijnych. Przy tym szkoła miała charakter świecki. Pierwsi żydowscy maturzyści opuścili szkołę Safa Berura w 1935 r. Odznaczała się ona wysokim poziomem nauczania, posiadała ogromną bibliotekę złożoną z około 10 000 tomów. W ostatnim roku funkcjonowania szkoły (1938/1939) uczęszczało do niej 240 uczniów żydowskich obu płci.

Bardzo znaną postacią w Tarnowie był dyrektor szkoły hebrajskiej dr Maksymilian Rozenbusz. Został on aresztowany przez Niemców i 14 czerwca 1940 r. wywieziony wraz z ponad 700 innymi osadzonymi z tarnowskiego więzienia do Oświęcimia. Tam właśnie Niemcy zaczęli urządzać podstawy przyszłego obozu koncentracyjnego oraz obozu zagłady dla Żydów, który w historii znany jest pod nazwą Auschwitz.